W związku z licznymi pytaniami dotyczącymi regulacji przewidzianych w projekcie ustawy o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz niektórych innych ustaw przyjętym przez Sejmową Komisję Rolnictwa i Rozwoju Wsi w dniu 17 marca 2016 r. poniżej zamieszczamy najważniejsze informacje:
Głównym celem proponowanych w projekcie rozwiązań, co było zapowiedziane w expose Pani Premier, jest realna ochrona polskiej ziemi przed niekontrolowanym wykupem. Dla realizacji tego celu niezbędne jest przede wszystkim wstrzymanie sprzedaży nieruchomości wchodzących w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa w okresie 5 lat od dnia wejścia w życie projektowanej ustawy. Powyższe rozwiązanie spełnia postulaty zgłaszane przez rolników, którzy chcą mieć równe szanse w dostępie do państwowej ziemi rolnej w Polsce, a w skutek ustawicznego wzrostu cen nieruchomości rolnych nie mają obecnie wystarczających środków na ich zakup. Z tego względu, w tym okresie, podstawowym sposobem zagospodarowania nieruchomości Zasobu powinny być korzystne dla rolników trwałe dzierżawy. Oczywiście przewidziane są również wyjątki od tej zasady i w uzasadnionych względami społeczno-gospodarczymi przypadkach grunty Zasobu będą mogły być sprzedawane. Ponadto cel jakim jest ochrona polskiej ziemi będzie realizowany poprzez regulacje przewidziane w zmianach innych ustaw. Najważniejsze zmiany dotyczą ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego.
Polska ziemia rolna dla polskich rolników
Podstawowym założeniem nowelizacji ustawy z dn. 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego jest wprowadzenie rozwiązań, zapewniających w najszerszym zakresie ochronę polskich rolników, dla których nieruchomości rolne są ich miejscem pracy oraz podstawą utrzymania rodziny. Projektowane przepisy mają skutecznie wyeliminować spekulacyjny obrót nieruchomościami rolnymi przez osoby, które traktują ziemię rolną jako doskonałą lokatę kapitału, uniemożliwiając w ten sposób rozwój gospodarstw rolnych, zakup gruntów w celu polepszenia funkcjonowania gospodarstw rolnych a co za tym idzie poprawę sytuacji finansowej rolników. W tym celu zakłada się, że nabywcami nieruchomości rolnych będą mogli być co do zasady tylko rolnicy indywidualni.
Rolnik indywidualny to osoba rzeczywiście pracująca na gospodarstwie rolnym
Projekt generalnie zakłada utrzymanie dotychczasowej definicji rolnika indywidualnego, a więc zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego w dalszym ciągu będzie to osoba fizyczna będąca właścicielem, użytkownikiem wieczystym, samoistnym posiadaczem lub dzierżawcą nieruchomości rolnych, których łączna powierzchnia użytków rolnych nie przekracza 300 ha, posiadająca kwalifikacje rolnicze oraz co najmniej od 5 lat zamieszkuje w gminie, na obszarze której jest położona jedna z nieruchomości rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego i prowadząca przez ten okres osobiście to gospodarstwo. W projekcie ustawy dodano jedynie, iż w przypadku gdy powierzchnia gospodarstwa rolnego przekracza 50 ha, za rolnika indywidualnego uznawana będzie osoba, która podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników.
„Ojcowizna” w dalszym ciągu bez ograniczeń
Należy z całą stanowczością podkreślić okoliczność, że nie tylko rolnicy indywidualni będą mogli nabywać nieruchomości rolne. Bez żadnych przeszkód nieruchomości takie będą mogły również nabywać osoby bliskie zbywcy tj. m.in. dzieci. W konsekwencji tak jak dotychczas bez żadnych ograniczeń będzie możliwe przekazywanie gospodarstwa „z ojca na syna” w drodze umowy darowizny, dożywocia, sprzedaży, umowy z następcą. Swobodnie, bez ograniczeń osoby bliskie będą mogły też dziedziczyć ziemię rolną czy gospodarstwo rolne.
Zbycie nieruchomości rolnej na rzecz pozostałych osób
Projektowane zmiany w ustawie o kształtowaniu ustroju rolnego, wbrew temu co pojawia się w mediach, nie wyłączają możliwości zbycia nieruchomości rolnej na rzecz innych podmiotów niż rolnik indywidualny. Planowane zmiany absolutnie nie zakazują przeniesienia własności nieruchomości rolnej na dowolnie wybranego nabywcę. Jednak aby zrealizować główny cel i zasadę projektu a więc „polska ziemia rolna dla polskich rolników” niezbędne jest ustanowienie pewnych ograniczeń, gdyż tylko wówczas polski rolnik i polskie nieruchomości rolne będą należycie chronione. Zbycie nieruchomości na rzecz innych podmiotów niż rolnik indywidualny będzie możliwe po uzyskaniu zgody Prezesa Agencji, wyrażonej w drodze decyzji administracyjnej. Zgoda będzie potrzebna także w razie przeniesienia własności nieruchomości na rzecz osoby, która zamierza utworzyć gospodarstwo rolne.
Prowadzenie działalności rolniczej jako faktyczne wykorzystanie nieruchomości rolnej
Nieruchomości rolne powinny być wykorzystywane do prowadzenia działalności rolniczej. Grunty te nie mogą być przedmiotem działań spekulacyjnych. Dlatego też osoba, która nabyła nieruchomość rolną będzie zobowiązana prowadzić gospodarstwo rolne, w skład którego weszła nabyta nieruchomość rolna, przez okres co najmniej 10 lat od dnia nabycia tej nieruchomości. W tym czasie nabywana nieruchomość nie będzie mogła być zbyta ani oddana w posiadanie. Jeśli jednak zajdą takie okoliczności, że rolnik będzie zmuszony w danej sytuacji życiowej zbyć czy wydzierżawić nieruchomość rolną, będzie mógł to uczynić za zgodą sądu.
Dopuszczalność obrotu nieruchomościami rolnymi niezależnie od ich powierzchni.
Projekt ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego nie wprowadza ograniczeń odnoszących się do powierzchni zbywanych nieruchomości. Obrót ziemią rolną jest dopuszczalny niezależnie od obszaru nieruchomości rolnej będącej przedmiotem obrotu. Powierzchnia 300 ha, o której mowa w projekcie, tak jak w do tej pory obowiązujących przepisach, odnosi się do definicji rolnika indywidualnego. Obrót gruntami rolnymi powyżej 300 ha jest dopuszczalny za zgoda Prezesa Agencji Nieruchomości Rolnych. Ponadto nie ma żadnych ograniczeń co do powierzchni w przypadku dziedziczenia nieruchomości rolnych a także przekazywania ich osobom bliskim.
Uprawnienia Agencji Nieruchomości Rolnych
W celu zapewnienia powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych, a także przeciwdziałania spekulacyjnemu wykupowi nieruchomości rolnych zamierza się utrzymać dotychczas obowiązujące prawo pierwokupu Agencji oraz prawo nabycia gruntów rolnych, w przypadku przeniesienia własności w innej formie niż sprzedaż. Prawo pierwokupu będzie przysługiwało także dzierżawcy będącemu rolnikiem indywidualnym. Prawo pierwokupu, a także nabycia nie będą przysługiwać w określonych ustawie przypadkach m.in. wtedy gdy nabywcą jest osoba bliska zbywcy.
Proponowanym nowym rozwiązaniem jest przyznanie Agencji prawa pierwokupu akcji lub udziałów w spółkach prawa handlowego będących właścicielami nieruchomości rolnych. Ponadto w przypadku zmiany wspólnika lub przystąpienia nowego wspólnika do spółki osobowej, która jest właścicielem nieruchomości rolnej, Agencja działająca na rzecz Skarbu Państwa, będzie mogła złożyć oświadczenie o nabyciu tej nieruchomości za zapłatą równowartości pieniężnej. Ma to na celu zapobieżenie faktycznemu przejmowaniu nieruchomości rolnych przez osoby, które nie są rolnikami a stały się wspólnikami w spółkach osobowych, bądź stały się akcjonariuszami lub udziałowcami w spółkach prawa handlowego będących właścicielami nieruchomości rolnych i faktycznie władają tymi nieruchomościami poprzez „kontrolowanie” tych spółek.
Projekt ustawy zakłada także, iż Agencja będzie miała prawo kontroli przestrzegania przepisów dotyczących m.in. osobistego prowadzenia gospodarstwa rolnego w skład, którego weszła nabyta nieruchomość rolna.